पोळी प्रकरण

माझा आणि पोळीचा संबंध तसा अगदी लहानपणीच आला साधारण ४थी ५वीत असताना. आम्ही दोघी बहिणी व आमची एक मामेबहीण जी आमच्यापेक्षा दोन एक वर्षांनी मोठी होती. आम्ही तिघी नेहमी भातुकलीचा खेळ खेळायचो. या खेळामध्ये कच्चे पोहे, दाणे व गूळ हे ठरलेले असायचे. एकदा खेळता खेळता विचार केला की पोहे दाणे गूळ हे नेहमीचेच झाले, आपण खराखुरा स्वयंपाक करायचा का? पण काय करायचा? यावर एकमताने ठरले की पोळी व बटाट्याच्या काचऱ्या करायच्या. ठरले, जाड जाड बटाट्याच्या फोडी केल्या. मामेबहिणीला गॅस कसा पेटवायचा माहीत होता. खरीखुरी कणीक भिजवली. ती अर्थातच खूप सैल झाली! नक्की काय करायचे काहीच माहीत नव्हते. खूप तापलेल्या तव्यावर मोडकी तोडकी पोळी टाकली आणि उलटायला गेलो तर हातच भाजला. खूप धूर व्हायला लागला. घाबरलो. पटकन गॅस बंद करून कालथ्याने तव्याला चिकटलेली पोळी कशीबशी काढली. खूप वेळा खसाखसा घासून सुद्धा काळ्याकुट्ट झालेल्या तव्यात काहीच सुधारणा दिसली नाही म्हणून आम्ही एक युक्ती केली. ताटाळ्यात सगळ्यात मागे तवा ठेवून दिला! अर्थात लगेचच आईला झालेला प्रकार कळलाच!!

लग्न झाल्यावर सासरी माझी हालत झाली. घरात माणसे बरीच, शिवाय आला गेल्याचे घर. माझ्या सासरी अजुनही बऱ्याच पोळ्या करायला लागतात. सकाळी झोपेतून उठल्या उठल्या कणकेतच हात घालावा लागतो. लग्न झाल्यावर खूप मोठ्या प्रमाणात कणीक भिजवायची माझ्यावर पहिल्यांदाच वेळ आली. कणीक खूपच "घट्ट" भिजली गेली. सासुबाई म्हणाल्या एकटी लाटू नकोस गं पोळ्या. आपण दोघी मिळून लाटू. पोळ्या लाटताना म्हणाल्या, "अगं रोहिणी किती घट्ट भिजवली आहेस गं कणीक. मग त्यांनी त्यांच्या वाटणीची कणीक पाणी घालून घालून सैल केली व पोळ्या केल्या. मी मात्र तश्याच घट्ट कणकेच्या पोळ्या केल्या. नंतर चांगलेच जाणवले हात खूप दुखायला लागल्यावर!

आदल्या दिवशीचा अनुभव लक्षात घेता दुसऱ्या दिवशीची कणीक सैल भिजवली. ती इतकी काही सैल झाली की त्याच्या पोळ्याच लाटता येईनात. त्यात आणखी कणीक घालून घालून चौपट कणीक भिजली गेली. मग मात्र मी सासुबाईंना म्हणाले की तुम्हीच मला कणीक भिजवून द्या. मी सर्व पोळ्या करीन. मला म्हणाल्या की एकदा तू मला कणीक भिजवताना बघ म्हणजे तुला कणीक कशी भिजवतात ते कळेल.

काही दिवसांनी चुलत सासऱ्यांकडे गेलो. तिथल्या पोळ्या पाहून तर मी चाटच पडले. मी जिथे पाहुणी म्हणून जाते तिथे मी आपणहून पोळ्यांचे काम घेते कारण इतर तिखट मीठ कुठे ठेवले हे आपल्याला माहीत नसते, ते त्या घरातील बायकांनाच माहीत असते. त्यातून आपण सासुरवाशीण म्हणल्यावर कोणते तरी काम करणे आलेच. मी सरसावले पुढे पोळ्या करायला. तर चुलत सासुबाई म्हणाल्या अगं रोहिणी तू बाजुला बस. पोळ्यांच्या भानगडीत पडू नकोस. तू इतकी बारीक आहेस की पोळ्या लाटता लाटता चक्कर येऊन पडशील इतक्या पोळ्या लागतात आमच्या घरी. त्या म्हणाल्या आम्ही पण या पोळ्यांच्या भानगडीत पडत नाही. ते काम त्यांच्या सासुबाईंचे असते. दोन चुलींवर दोन तवे ठेऊन त्या पटापट पोळ्या लाटतात.

माझ्या आईच्या व सासुबाईंच्या पोळ्या किती छान होतात मग आपल्यालाच का नाही तशा जमत?! एकदा मी माझ्या मामेबहिणीला सांगितले की तू मला शिकव ना पोळ्या करायला मला अजून नीट नाही जमत. तर म्हणाली की अगं तू नवीनच आहेस अजून. मला तरी लग्नाच्या आधी कुठे येत होत्या? एकदा करायला घेतल्यास की आपोआपच जमतील. तु जितक्या जास्त पोळ्या लाटशील तितक्या तुला त्या जमतील. आपोआप कळत जाते त्यात काही अवघड नाही.

मग ठरवले की आपण विनायकलाच गुरू करायचे. त्याला सांगितले की पानात वाढले की प्रत्येक पदार्थ कसा झाला आहे ते सांग. पूर्णपणे बिघडला आहे असे सांगितलेस तरी चालेल. मला वाईट वाटणार नाही. पोळ्या पण कशा होत आहेत ते सांग. शिवाय हेही ठरवले की कुणाकणे गेले की आपणहून पोळ्यांचे काम करायला घ्यायचे नाही की जे मी आधी करत होते. याउलट बहिणी, आई, सासुबाई, मैत्रिणी यांच्याकडे गेले की गप्पा मारता मारता त्या पोळ्या करायला लागल्या की त्यांच्या शेजारी जाऊन निरिक्षण करायचे.

पहिल्याप्रथम सासुबाई. त्या काय करतात की कणकेचा छोटा गोळा घेऊन लाटतात, त्याची तेल लावून त्रिकोणी घडी करतात आणि पीठ लावून एकदा का लाटणे पोळीला लावले की काही सेकंदातच त्याची गोल पोळी तयार होते. त्यांची पोळी गोल गोल फिरते. वाव! किती सोपे ना! ठरले, पोळी करायला घेतले पण पोळी गोलगोल न फिरता मीच गोल गोल फिरायला लागले. ओम फस!! सासुबाई पोळी भाजताना आच तीव्र करतात. दोन तीन वेळा उलटतात. छान टम्म फुगलेली पोळी तय्यार! पोळी लाटायच्या वेळेला मात्र त्या आठवणीने गॅस एकदम मंद करतात. असे तंत्र वापरायला गेले पण जमले नाही. एक तर दुसरी पोळी करताना गॅस बारीक करायला विसरायचे, बरं गॅस बारीक केला तर प्रत्यक्ष पोळी करताना आच तीव्र करायलाही विसरायचे. सासुबाईंचे कणीक भिजवण्याचे तंत्र मात्र एकदम छान जमले.

आता आई! आईपण तिकोणी घडीचीच पोळी लाटते. लाटताना एकदा डावीकडून व एकदा उजवीकडून लाटणे फिरवते. अशी पोळी मी लाटून पाहिली पण हे तंत्र मला खास पटले नाही. पोळ्या भाजताना आई आच ठेवते ती मध्यम आचेच्या थोडी वर. हे तंत्र मात्र मला मनापासून पटले. याचा फायदा असा की तवा एकाच तापमानाला व सतत तापत राहतो आणि दुसरे म्हणजे एक पोळी लाटता लाटता अगदी त्याच वेळेला तव्यावरची पोळी पण भाजली जाते. म्हणजे लाटण्यामध्ये व भाजण्यामध्ये अजिबात खंड नाही. एकाचवेळी दोन कामे. वेळेची बचत! सर्वात महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे की तव्यावरून पोळी काढल्यावर ती तव्यावर मोडायची म्हणजे पोळीतली वाफ निघून जाते व पोळी कधीही कडक होत नाही.

पोळीचे दोन धडे तर मिळाले. आता लाटायचे नीट जमत नव्हते. त्रिकोणी घडीची काही सेकंदात होणारी गोल गोल पोळी नीट जमत नव्हती. एकदा तर त्रिकोणाचा चोकोन व पंचकोनही झाला. आणि एकदा अचानक लाटण्याचे तंत्र बघायला मिळाले. माझी एक मैत्रिण स्वरदा तिला पण माझ्यासारखीच पोळी प्रिय. रोजच्या रोज पोळी भाजी झालीच पाहिजे. ती गोल घडीची पोळी करते. व पोळी लाटता लाटता सतत उलटी पालटी करते. हे तंत्र मला आवडलेही आणि जमलेही. या तंत्राचा फायदा असा झाला की त्रिकोणी घडीची पोळी अगदी छान जमायला लागली.

अशा रितीने पोळी प्रकरणातून माझ्या पोळ्या खूपच छान व्हायला लागल्या! त्रिकोणी घडीची, ३-४ पदर सुटलेली, गोल व मऊसूत पोळी जमायला लागल्यावर माझा आनंद गगनात मावेनासा झाला.


निरिक्षण व अनुभवातून शिकलेल्या गोष्टी :

कणीक भिजवणे : कणीक भिजवताना अगदी थोडे थोडे पाणी घेऊन भिजवावी. कणीक ओली होण्याइतपतच पाणी घालावे व ओल्या कणकेचे गोळे करून नंतर सर्व कणीक जोर लावून मळावी. आपल्या हाताला कणीक मऊ झाली की कडक झाली ते कळते. त्यानुसारच पाणी घालावे. १५ मिनिटे मूरू द्यावी. मुरल्यावर परत तेलाचा हात घेऊन मळावी व छोटे छोटे गोळे करून पोळ्या लाटाव्या.


पोळी लाटणे : पोळी लाटताना लाटण्याचा दाब कणकेच्या गोळ्याला सर्व बाजुंनी सारखा असला पाहिजे. पोळी खूप पातळ झाली की ती कडक होण्याचा संभव असतो. पोळी कडेकडेने नीट लाटली गेली पाहिजे नाही तर कडा जाड राहून कच्या राहतात. लाटताना पीठ थोडे जास्त वापरा.


भाजणे : तव्याला सतत एकसारखी आच लागायला हवी. तापलेल्या तव्यावर पोळी जास्त वेळ राहता कामा नये. ३ते ४ वेळेला उलटली की पोळी भाजली गेली पाहिजे. पोळी भाजताना वाफ बाहेर येत असेल तर त्यावर वाटीने दाब द्या म्हणजे वाफ पोळीच्या इतर बाजुला जाऊन पोळी फुगेल.

अमेरिकेत मी चांगल्या पोळ्यांना मिस करत आहे. कारण की इथे मिळणारी कणीक अजिबात चांगली नाही. त्यात मैदा जास्त प्रमाणात असतो. भारतात गिरणीमधून बारीक दळून होणारी कणीक ही केव्हाही चांगली. त्यात कोंडा असतो. शिवाय भारतात आपल्याला चांगल्या प्रतीचा गहू पण वापरता येतो. इथे अमेरिकेत all nature best व स्वाद या दोन कंपन्याची कणीक मला त्यातल्या त्यात चांगली वाटते. याच्या पोळ्या बऱ्यापैकी चांगल्या होतात.

पोळी प्रकरण समाप्त!!!